Lo 21 e 22 de novembre , « Tarn e Garona occitan( TG’OC ), association Frédéric Cayrou » (1) organisèt un « Festenal del rire occitan » e balhèt atal a Padena l’ocasion de festejar remirablament sos trenta tres ans de carrièra … Aquel aniversari organisat per TG’OC se debanèt en doas partidas que Padena faguèt l’esplech d’un « festenal » : anguèt en Gasconha lo dimenge d’aprèp dinnada, a Lavit de Lomanha, mas lo dissabte de ser èra en Carcin, a Biole, al nòrd de Montalban ont fuguèt « la ronçada cap al rire occitan » : joguèt dabans pas luenh de 500 personas : « ambe Marvejóls es la serada la pus bèla de tota ma carrièra » çò diguèt Robèrt Marti.

Pel prumièr còp Padena montèt sus l’empond lo 6 de novembre de 1976 … aprèp d’esser nascut plan pus lèu dins una grepia * … e òc !
Lo personatge de Padena nasquèt per far patientar lo mond entre dos plats dins l’alberga «  La grepia » que sa femna, Josiana Daunis, teniá a Puèglaurenç dins Tarn … En aquel moment , Robèrt Marti èra un plan serios professor de castillan lo jorn e se fasiá pitre, palhassa ( non ! Padena !) lo ser …e una partida de la nuèit … E lo fasiá tan plan que « lo mond veniá de mai en mai pel espectacle que pel repais ! La grepia » èra cofle ambe quatre meses d’avança ! »
Aquel aniversari es l’ocasion de rendre omenatge an aquel personatge extraordinari, aquel « fenomèna » que camina dempuèi trenta tres ans per tota l’Occitania, del Roergue al Limosin, del Carcin a la Provença, de la val d’Aran a las valadas italianas …e quitament a Paris o a Luxemburg per far respirar l’aire … trufandièr a los qu’an quitat lo país .
Cal dire còp sec, que se fasetz atencion l’espectacle comença dins la sala … o gaireben en defòra . Atal a un moment me trovèri prèp d’una persona que disia a un óme bel tota l’admiracion que portava a Padena « Es unic …e lo conèissi plan , ten vos lo mostrarai quand arrivara » … L’òme bel aviá l’uelh que lusissiá de roblardisa puèi qu’èra lo quite Padena que pren un plaser pas possible de se mesclar al mond qu’arriva … Mas cossí s’apercebre que lo quidam plan distingat es lo besson del Padena ambe sa bereta ( e la famusa coeta …pròva d’inteligencia !) totjorn vissada sul cap, sa biauda qu’a de mens en mens de color, sas caucetas de rubi desaparelhadas e sos « Adidas » … « per far moderna » ( ço ditz Padena !)

Sus l’empond i a pas qu’un drapèu occitan per decòr … que Padena fa lo o pus lèu se fa « colhon » per promoure la lenga d’òc al prèp de mond que plan sovent pensan encara que « pates » e occitan son causas diferentas …Ambe Padena tot se fa en finessa* : lo sol titol novèl de son espectacle ont es que figura lo mot « occitan » fa que ara los qu’an totjorn cregut que Padena « patesava » comença de pausar la question «  Mas alèra .. Padena parla patés … o occitan ? »
Nascut dins lo patés, Robèrt Marti s’es metut al servici de sa lenga mairala per la valorisar, li tornar rendre totas sas letras de noblessa, « per derevelhar lo mond occitan dabans que dulvide la cultura originèla que li ven del fond dels atges ». En defòra de « padenejar » , mena plan d’autras accions : professor d’occitan, conferencièr, president nacional de l’IEO pendant onze annadas, creator d’ IDECO, e ara es a la sorga del comitat de creacion de l’Ostal Bodon , una realisacion remirable ( que n’en tornarèm parlar ) que va dubrir a Crespin ( Avairon ) a la prima 2010 .
* De segur parlar de « finessa » per Padena pòt derengar los que pensan qu’es « grossièr » … Grossièr ? non ! Truculent ? òc ! Son monològ es claufit de mots granats , pintòrescs per tradusir son sens plan ponchut de l’observacion … E Padena al moment que , quitant la bereta s’en tòrna esser Robèrt Marti, explica a la fin de sa sublime prestacion « un pòble n’e adult que quand es capable de se trufar d’el, mas solament quand lo pòt far dins sa lenga. ».
L’occitan qu’aparèis en prumièr coma una lenga parlada ( pel mond del campestre que diguns lor diguèt jamai que los Trobadors l’ecrivèron e qu’èra la lenga de las corts realas d’Euròpa), es una lenga maravilhosa per far de jòcs de mots : per sa riquesa e sa precision ( se parla de « mots imagés » e se ditz sovent que se pòt pas revirar … Que si ! mas es vertat qu’un sol mot en occitan demanda una revirada ambe una plan longa frase. Coma l’explivava Frederic Cairon dins una de sa cronica radiòfonica «  Un teçon s’es amorrat ? pas besonh de balhar d’autras explicacions. Comprendretz que s’es pas acholat. Un òme s’es alacat ? Lo vesetz espandit al mitan del chapòt. Espatarrat ? cambas alargadas e braces en crotz. » ).
Pendant doas oras Padena emplena l’empond ambe una fola de personatges … virtuals … mas que los detalhs de las descripcions fan veser plan melhor benlèu que s’èran vertadièrament aquí perque es segur qu’ariam pas l’uelh tan avisat per veser tot çò que nos descritz lo Padena qu’es equipat d’un colimator malicios …e se per cas los mots e l’intonacion sufisian pas i ajusta un fum de mimicas e de facècias, de bofonadas … Atal quitament los que comprenan pas plan la lenga podan pas escapar a la vaga de rire baug general que bolega la sala dins una complicitat que se fa tre las prumièras minutas .
La comunicacion se fa còp sec : Padena es un grand seductor ! E lo còp de fòlser ( de tron) arriva a cada espectacle ambe un public … «  que vielhis pas, s’estona Robèrt Marti , dempuèi la debuta mon public a totjorn lo mèma atge , entre 30/35 e 80 ans  alèra es una escansença per ièu per que fa qu’ai l’impression de ne pas vielhir pas tan pauc ! »
Se diguèt que Padena èra lo Coluche occitan … e se disiam pus lèu que Coluche – e Fernand Raynaud ammassats – son lo Padena … francés ?
N.V.F .
( 1) lo nom de l’associacion es volontariament bilingue per traduisir l’esperit d’escambi d’aquela associacion entre los locutors naturals e los que mestresan pas la lenga d’òc / l’occitan mas tanben per respectar los descendants de Fréderic Cairon que reconèissan pas lor nom ( « Cayrou ») dins la grafia occitana « Cairon ») .